Gontyna w Krakowie

Gontyna w Krakowie

Kaplica św. Małgorzaty i św. Judyty znajduje się w Krakowie na Salwatorze, przy ul. św. Bronisławy 8. Kaplica została ulokowana na stoku wzgórze bł. Bronisławy, zwanym także Sikornikiem dlatego też góruje nad okolicą chociaż w dzisiejszym krajobrazie zdaje się skryta pomiędzy innymi zabudowaniami oraz starymi lipami. Dodatkowo obecnie wygląda że jest w remoncie, przy kaplicy nadal wisi informacja o odbywających się w niej mszach w lipcu i sierpniu, z moich informacji od 2021 z powodu remontu mszy się nie odbywały.

Lokalne krakowskie legendy mówią że w tym miejscu stała świątynia pogańska w której stał posąg Pośwista- boga wiatrów. Na drugim brzegu Wisły, na innym wzgórzu, zwanym Krzemionkami, stał posąg Śwista – drugiego boga wiatrów. W literaturze jednak jako pierwsza wzmianka o pogańskim rodowodzie świątynie pojawia się dopiero w XIX wieku w przewodniku po Krakowie Eliasza Radzikowskiego, gdzie autor według podań łączy lokalizację kaplicy z dawnym miejscem kultu pogańskiego. Następnie na fali entuzjazmu romantycznej wizji świata słowiańskiego kaplicę powiązano z echem dawnych drewnianych budowli kultowych Słowian oraz zaczęto nazywać budowlę gontyną. W 1912 r. nazwę przyległej ulicy do budynku przemianowano na gontyna. Należy podkreślić jednak że według językoznawców słowo gontyna jest neologizmem, wyrazem sztucznym, stworzonym ok. 1860, przez Bronisława Trentowskiego, fałszywie odtworzonym przez zmianę znaczenia wyrazu wskutek skojarzenia go z innym wyrazem o podobnej formie w tym wypadku słowa gont z kronik niemieckich z XII wieku, w której pogańską świątynie Słowian na pomorzu nazwano łacińskim wyrazem contina.

Badania archeologiczne niestety nie pozwalają na potwierdzenie konotacji miejsca z przedchrześcijańskim miejscem kultu gdyż przed odbudową kaplicy po licznych pożarach w 1690 roku, teren został zniwelowany i na podstawie do dziś zachowanych nawarstwień nie da się wnioskować o wcześniejszej historii tego terenu. Dodatkowo teren został wykorzystany jako cmentarz dla zmarłych na zarazę morową i zmarłych chowano tu w masowych grobach zasypanych wapnem.

Obecnie kaplica to prawdziwa gratka dla wszystkich miłośników historii i architektury drewnianej i jeden z niewielu obiektów sakralnych drewnianych, który zachował się w Krakowie oraz jedną z najstarszych zachowanych drewnianych kaplic w Polsce zbudowanych na planie centralnym. Kaplica jest już budowlą „renesansową”, ale zachowuje jeszcze dawne formy gotyzujące.

Źródła:
-E.Radzikowski, Kraków dawny i dzisiejszy, Kraków 1902, s.479
-W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: PIW, 1985, s. 331,332.
-A. Sudecka, Dokumentacja powykonawcza z przebiegu prac remontowych przy kaplicy św. Małgorzaty w Krakowie, ROBiDZ, Kraków 1990, s.8
-D. Jasińska, Kaplica św. Małgorzty w Kwakowie- Stan Badań
-https://opencaching.pl/viewcache.php?wp=OP03FD
-https://zabytek.pl/pl/obiekty/krakow-kaplica-sw-sw-malgorzaty-i-judyty

Grafiki:
-Zdjęcia własne.
-Drzeworyt, „Gontyna w Krakowie”-Wiszniewski Kazimierz
-Drzeworyt barwny, „Stara Świątynka”- Stanisław Jakubowski
-Monotypia, „Kontyna”- Stanisław Jakubowski
-Dwie ryciny: „Kątyny [gontyny]” – z teki „Prasłowiańskie motywy architektoniczne”-Stanisław Jakubowski 1923 r.
-Drzeworyt, „Gontyna” - Józef Ratzko 1930 r.
-Olej, „Kaplicza”- Stanisław Jakubowski